Nguyên tắc kế toán

Có những khái niệm và nguyên tắc chung chi phối lĩnh vực kế toán. Những nguyên tắc chung này - được nói đến như những nguyên tắc kế toán cơ bản và mang tính định hướng - thiết lập nền tảng mà từ đó những luật lệ kế toán phức tạp, cụ thể và mang tính pháp chế nhiều hơn được hình thành.

Giới thiệu các nguyên tắc kế toán

Có những khái niệm và nguyên tắc chung chi phối lĩnh vực kế toán. Những nguyên tắc chung này - được nói đến như những nguyên tắc kế toán cơ bản và mang tính định hướng - thiết lập nền tảng mà từ đó những luật lệ kế toán phức tạp, cụ thể và mang tính pháp chế nhiều hơn được hình thành. Chẳng hạn, Hội đồng Tiêu chuẩn Kế toán Tài chính ( FASB ) sử dụng những nguyên tắc kế toán cơ bản và có tính định hướng ấy làm sơ sở cho bộ quy tắc và chuẩn mực kế toán chi tiết và tổng thể của riêng họ.

Cụm từ “những nguyên tắc kế toán tổng quát được thừa nhận” (hoặc GAAP) bao hàm ba bộ quy tắc quan trọng: (1) những nguyên tắc kế toán cơ bản và mang tính định hướng, (2) những chuẩn mực và quy tắc chi tiết do FASB và trước đó là Hội đồng xây dựng các Nguyên tắc kế toán (APB) ban hành, và (3) những phương thức theo ngành được thừa nhận rộng rãi.

Nếu một công ty đưa các báo cáo của mình ra công chúng, họ phải tuân thủ những nguyên tắc kế toán tổng quát được thừa nhận trong quá trình soạn thảo các báo cáo ấy. Ngoài ra, nếu cổ phiếu của công ty được giao dịch công khai, thì luật liên bang yêu cầu các báo cáo của công ty phải được các kế toán viên dịch vụ công độc lập kiểm tra. Cả ban quản trị công ty lẫn các kế toán viên độc lập phải xác nhận các báo cáo tài chính và những giải trình các báo cáo tài chính hữu quan đã được soạn thảo theo đúng quy định của GAAP.

GAAP vô cùng hữu ích bởi người ta cố gắng chuẩn hoá và sửa chữa các định nghĩa, giả thiết và phương pháp kế toán. Nhờ những nguyên tắc kế toán tổng quát được thừa nhận mà chúng ta có thể cho rằng các phương pháp dùng để soạn thảo các báo cáo tài chính của công ty có sự nhất quán từ năm này qua năm khác. Và mặc dù có thể còn tồn tại những khác biệt, chúng ta vẫn có khả năng đưa ra những kết luận tương đối đáng tin cậy khi đối chiếu công ty này với công ty khác, hoặc so sánh số liệu thống kê tài chính của công ty này với số liệu của công ty khác trong ngành. Theo thời gian, những nguyên tắc kế toán tổng quát được thừa nhận cũng trở nên phức tạp hơn bởi các giao dịch tài chính đã rắc rối hơn trước nhiều.

Những nguyên tắc kế toán cơ bản và mang tính định hướng

Vì GAAP được dựa trên các nguyên tắc kế toán cơ bản và mang tính định hướng, nên chúng ta có thể hiểu sâu sắc hơn về GAAP nếu chúng ta nắm được những nguyên tắc kế toán đó. Bảng liệt kê dưới đây có 10 nguyên tắc kế toán quan trọng nhất và mang tính định hướng cùng với sự giải thích hết sức cô đọng kèm theo.

Những đặc điểm khác của thông tin kế toán

Những đặc điểm khác của thông tin kế toán: Khi các chuyên gia kế toán soạn thảo các báo cáo tài chính, chúng ta có những kỳ vọng nhất định vào những thông tin họ mang đến cho chúng ta:

Chúng ta kỳ vọng thông tin kế toán xác thực, có thể kiểm chứng, và khách quan.

Chúng ta kỳ vọng sự nhất quán trong thông tin kế toán.

Chúng ta kỳ vọng khả năng có thể đối chiếu trong thông tin kế toán.

1. Xác thực, có thể kiểm chứng, và khách quan

Xác thực, có thể kiểm chứng, và khách quan: Ngoài những nguyên tắc kế toán cơ bản và mang tính định hướng được liệt kê trong Phần 1, thông tin kế toán phải xác thực, có thể kiểm chứng, và khách quan. Chẳng hạn, thể hiện miếng đất với mức giá gốc của nó là 10 000 đô la (khi mua nó cách nay 50 năm) được coi là chính xác, có thể kiểm chứng, và khách quan hơn là trình bày nó trong báo cáo tài chính với mức giá thị trường gần đây là 250 000 đô la. 8 kế toán viên khác nhau sẽ hoàn toàn đồng ý rằng giá gốc của miếng đất là 10 000 đô la – vì họ có thể đọc phiếu lệnh bán và lệnh chấp nhận mua với giá 10 000 đô la – xem thuế chuyển nhượng được tính dựa trên mức giá 10 000 đô la, và xem xét lại những hồ sơ chứng thực mức giá là 10 000 đô la. Nếu bạn hỏi cũng 8 kế toán viên ấy giá hiện nay của miếng đất, thì có lẽ bạn sẽ nhận được 8 ước lượng khác nhau. Bởi vì lượng giá trị hiện tại ít xác thực, ít có khả năng kiểm chứng, và ít khách quan hơn giá gốc, cái mức giá ban đầu được sử dụng.

Ngành kế toán sẵn sàng thay đổi nguyên tắc chi phí nếu có số lượng hữu quan nào đó xác thực, có thể kiểm chứng và khách quan. Ví dụ, nếu một công ty có một khoản đầu tư vào cổ phiếu mà được giao dịch thường xuyên trên thị trường chứng khoán, thì công ty có thể phải thể hiện giá trị hiện nay của cổ phiếu thay vì giá gốc của nó.

2. Sự nhất quán

Sự nhất quán: Các kế toán viên được kỳ vọng sẽ nhất quán khi áp dụng các nguyên tắc, thủ tục, và thông lệ kế toán. Chẳng hạn, nếu một công ty có thói quen sử dụng giả định luồng chi phí theo phương pháp nhập trước, xuất trước (FIFO), thì người đọc các báo cáo tài chính mới nhất hiện nay của công ty có lý do để kỳ vọng công ty tiếp tục dùng phương pháp này. Nếu công ty thay đổi thói quen và bắt đầu sử dụng giả định luồng chi phí theo phương pháp nhập sau xuất trước (LIFO), thì sự thay đổi ấy phải được công khai một cách rõ ràng.

3. Khả năng so sánh

Các nhà đầu tư, cho vay, và những người sử dụng khác báo cáo tài chính kỳ vọng các báo cáo tài chính của một công ty có thể đối chiếu được với các báo cáo tài chính của một công ty khác cùng ngành. Những nguyên tắc kế toán tổng quát được thừa nhận có thể chu cấp đầy đủ khả năng so sánh giữa các báo cáo tài chính của các công ty khác nhau. Ví dụ, Hội đồng Tiêu chuẩn Kế toán Tài chính ( FASB ) yêu cầu khi có các chi phí liên quan đến nghiên cứu và phát triển (R&D) thì phải được tính là phí tổn. Trước khi có quy định của FASB, một số công ty khi có chi phí R&D đã tính như là phí tổn ngay, trong khi một số công ty khác lại hoãn tính chi phí R&D vào bảng cân đối kế toán và sau này mới tính chúng như là phí tổn.

Các nguyên tắc cơ bản và mang tính định hướng ảnh hưởng đến các báo cáo tài chính như thế nào?

Các nguyên tắc kế toán cơ bản và mang tính định hướng ảnh hưởng trực tiếp đến cách soạn thảo và giải trình các báo cáo tài chính. Hãy xem nội dung bên dưới đây để thấy những nguyên tắc cơ bản và mang tính định hướng ấy ảnh hưởng đến (1) bảng cân đối kế toán, (2) báo cáo thu nhập, và (3) phần diễn giải trong các báo cáo tài chính như thế nào.

1. Bảng cân đối kế toán

Hãy xem các nguyên tắc kế toán cơ bản và mang tính định hướng ảnh hưởng ra sao đến bảng cân đối kế toán của doanh nghiệp Mary's Design Service, một doanh nghiệp tư nhân do Mary Smith sở hữu.

Một bảng cân đối kế toán là một bản kê tài sản, công nợ, và vốn chủ sở hữu của một công ty trong cùng một thời điểm. (Trong trường hợp này, thời điểm được ghi nhận là thời điểm sau mọi giao dịch đến hết ngày 30 tháng Chín, năm 2010). Bởi vì giả định thực thể kinh tế, nên chỉ những tài sản, công nợ và vốn chủ sở hữu được xác nhận một cách rõ ràng là của doanh nghiệp Mary's Design Service mới được thể hiện - những tài sản cá nhân của chủ sở hữu, Mary Smith, thì không có trong bảng cân đối tài khoản của công ty.

Tài sản liệt kê trong bảng cân đối kế toán có chi phí có thể đo lường được và mỗi số tiền được thể hiện là chi phí ban đầu của mỗi tài sản. Ví dụ, hãy giả định miếng đất mua năm 1956 với giá 10 000 đô la. Doanh nghiệp Mary's Design Service vẫn sở hữu miếng đất đó, và bây giờ được định giá ở mức 250 000 đô la. Nguyên tắc chi phí yêu cầu miếng đất được thể hiện trong trương mục tài sản là Đất với giá gốc là 10 000 đô la chứ không phải số tiền được định giá gần đây là 250 000 đô la.

Nếu Mary's Design Service muốn mua một miếng đất thứ hai, thì giả định đơn vị tiền tệ yêu cầu giá mua miếng đất hôm nay cần phải được cộng vào giá mua miếng đất năm 1956, và tổng hai giá mua sẽ được báo cáo là tổng chi phí đất đai.

Tài khoản hàng trữ cho thấy chi phí hàng trữ (nếu nguyên vật liệu thể hiện dưới dạng số lượng tiền) được Mary's Design Service thu mua mà chưa dùng. Khi hàng trữ được tiêu thụ, chi phí của chúng sẽ được chuyển sang tài khoản phí tổn nguyên vật liệu trong báo cáo thu nhập. Điều này tuân theo nguyên tắc tương xứng, nguyên tắc yêu cầu mọi chi phí phải phù hợp với doanh thu hoặc với thời kỳ chúng được sử dụng. Chi phí nguyên vật liệu chưa dùng đến vẫn nằm trong tài khoản tài sản Hàng Trữ thuộc bảng cân đối kế toán.

Tài khoản bảo hiểm trả trước thể hiện chi phí bảo hiểm chưa hết hạn. Khi bảo hiểm đáo hạn, chi phí đã tiêu hao được chuyển sang chi phí bảo hiểm trong báo cáo thu nhập theo nguyên tắc tương xứng. Chi phí bảo hiểm chưa đáo hạn vẫn nằm trong tài khoản tài sản Bảo hiểm Trả trước thuộc bảng cân đối kế toán của doanh nghiệp Mary's Design Service (được "hoãi lại" tại bảng cân đối kế toán). Để chi phí bảo hiểm lại trong bảng cân đối kế toán là hợp lý vì một nguyên tắc kế toán cơ bản khác, đó là giả định hoạt động liên tục.

Nguyên tắc chi phí và giả định đơn vị tiền tệ không cho phép cho một số tài sản giá trị quá cao xuất hiện trong bảng cân đối kế toán của công ty. Chẳng hạn, những công ty bán hàng tiêu dùng có logo, nhãn hiệu, tên thương mại, thương hiệu nổi tiếng thì không được báo cáo trong bảng cân đối kế toán của mình vì chúng không được mua. Ví dụ, logo của Coca-Cola và logo của Nike có thể là những tài sản giá trị nhất của những công ty này, nhưng họ không được liệt kê là tài sản trong bảng cân đối kế toán của công ty. Cũng vậy, một công ty có thể rất nổi danh và sở hữu một đội ngũ quản trị có chuyên môn rất cao, nhưng vì những thứ này không được bán với mức giá cụ thể và chúng ta không thể đo lường chúng một cách khách quan bằng những đồng đô la, nên chúng không được báo cáo là tài sản trong bảng cân đối kế toán. Nếu một công ty thực sự mua nhãn hiệu của công ty khác với một mức giá cụ thể nào đó, thì số tiền mua nhãn hiệu này sẽ được báo cáo như là tài sản trong bảng cân đối kế toán của công ty đã mua nhãn hiệu.

2. Báo cáo thu nhập

Hãy xem các nguyên tắc kế toán cơ bản và mang tính định hướng có thể ảnh hưởng đến báo cáo thu nhập của Mary's Design Service ra sao.

Một báo cáo thu nhập bao trùm một khoảng thời gian, chẳng hạn một năm, quý, tháng, hoặc bốn tuần. Nhất thiết phải thể hiện khoảng thời gian trong tiêu đề của báo cáo thu nhập như "Kỳ 9 tháng kết thúc ngày 30 tháng Chín, năm 2010". (Điều này có nghĩa là trong phạm vi thời gian từ 1 tháng Giêng đến 30 tháng Chín, năm 2010). Nếu báo cáo thu nhập được soạn thảo theo phương pháp kế toán trên cơ sở phát sinh, thì sẽ thể hiện công ty sinh lời như thế nào trong khoảng thời gian xác định đó.

Doanh thu là phí kiếm được trong thời kỳ thể hiện trên tiêu đề. Công nhận doanh thu khi kiếm được chúng thay vì khi tiền mặt nhận được trên thực tế theo nguyên tắc ghi nhận doanh thu và nguyên tắc tương xứng. (Nguyên tắc tương xứng là nguyên tắc chỉ dẫn kế toán viên theo hướng sử dụng phương pháp kế toán trên cơ sở phát sinh hơn là trên cơ sở tiền mặt. Chủ sở hữu doanh nghiệp nhỏ nên bàn bạc hai phương pháp kế toán này với những nhà tư vấn về thuế của mình.)

Lãi là số tiền thực liên quan đến các giao dịch mà không bị coi là thành phần thuộc các khoản hoạt động chính của công ty. Ví dụ, Mary's Design Service hoạt động chuyên về thiết kế, không phải kinh doanh phát triển đất đai. Nếu công ty bán một số đất lấy 30 000 đô la (đất được thể hiện trong các hồ sơ kế toán của công ty ở mức 25 000 đô la) thì Mary's Design Service sẽ báo cáo Lãi bán đất là 5000 đô la. Giá bán 30 000 đô la sẽ không được báo cáo như là một phần doanh thu của công ty.

Chi phí là những khoản chi được công ty sử dụng hết trong quá trình thực hiện những hoạt động chính của mình. Nguyên tắc tương xứng yêu cầu các khoản chi phí phải được báo cáo trong báo cáo thu nhập khi có doanh số liên quan hoặc khi các khoản chi tiêu được dùng hết (chứ không phải trong kỳ chúng được thanh toán).

Lỗ là số tiền thực liên quan đến các giao dịch mà không bị coi là phần hoạt động kinh doanh chính của công ty. Ví dụ, hãy nói về trường hợp một công ty may mặc bán lẻ có một chiếc máy vi tính cũ được ghi chép trong các chứng từ kế toán với giá 650 đô la. Nếu công ty bán chiếc máy này 300 đô la, công ty nhận một khoản tài sản (300 đô la tiền mặt) nhưng vẫn phải lấy đi 650 đô la khỏi sổ sách kế toán của mình. Kết quả là Lỗ bán máy tính 350 đô la. Giá bán 300 đô la sẽ không có trong doanh số hay doanh thu của công ty.

3. Những nội dung thuyết minh cho báo cáo tài chính

Một nguyên tắc kế toán cơ bản khác, nguyên tắc thông tin đầy đủ, yêu cầu các báo cáo tài chính của công ty phải có những phần diễn giải rõ ràng. Những diễn giải này gồm các thông tin giúp người đọc báo cáo tài chính ra quyết định đầu tư và tín dụng. Phần diễn giải trong báo cáo tài chính được coi là một bộ phận của tổng thể báo cáo tài chính.

Sưu tầm