Kế toán giá trị hợp lý

Chỉ nhắc đến cụm từ này cũng đủ để rộ lên tin đồn và lời bàn tán trong giới tài chinh kinh tế, đặc biệt trong kỷ nguyên về khủng hoảng tín dụng toàn cầu chưa từng có trong lịch sử kể từ cuộc khủng hoảng cho vay và tiết kiệm vào thập niên 1990. Sự sụp đổ của Bear Stearns và IndyMac cộng hưởng với làn sóng suy giảm lớn về bảng cân đối kế toán (CĐKT) ngân hàng phố Wall hoàn toàn là chủ đề doanh nghiệp của năm 2008, và cùng với đó là kế toán theo giá trị hợp lý.

Dù thích hay không thích thì sau khi cả thế giới thực hiện Hiệp ước Basel II và chứng nhận Chuẩn mực BCTC Quốc tế (IFRS) của Ủy ban Chuẩn mực Tài chính Quốc tế (IASB), kế toán theo giá trị hợp lý đã trở thành xu hướng chủ đạo của những người lập ra Chuẩn mực kiểm toán và kế toán. BCTC quốc tế đã phát triển trên một chặng đường dài kể từ bài giới thiệu của Luca Pacioli, từ kế toán theo chi phí gốc đến các hình thức kế toán hiện đại như kế toán theo chi phí hiện hành và kế toán theo sức mua hiện hành, quay trở lại kế toán theo chi phí gốc trước khi chuyển sang kế toán theo giá trị hợp lý như hiện hành.

BCTC theo chi phí gốc thực sự đã lỗi thời?

Kế toán theo chi phí gốc vẫn mang tính thời đại qua nhiều thập kỷ và đã thể hiện tốt vai trò cho tới khi toàn cầu hóa trở thành xu hướng mạnh mẽ, dẫn đường thế giới tài chinh tiến vào một kỷ nguyên mới với sự sinh sôi nảy nở các sản phẩm tài chinh có độ phức tạp đến khó tin. Các nỗ lực sáng tạo nhằm “cơ cấu” lại bảng CĐKT bà lợi nhuận phải giương mắt nhìn các công cụ đạo hàm tài chinh chiếm vị trí trung tâm tới mức được coi như “vũ khí tài chinh hủy diệt lớn”, lên đến đỉnh điểm khi Enron và Worldcom sụp đổ đầu năm 2000. Nhiều doanh nghiệp khám phá ra phương thức phá vỡ kế toán theo chi phí gốc bằng cách sử dụng đạo hàm tài chinh để nâng cao lợi nhuận và tăng giá trị bảng CĐKT nhờ vào kết luận sau cùng mà hệ thống BCTC có được tại thời điểm đó. Chuỗi các doanh nghiệp sụp đổ vào đầu năm 2000 đã khiến bánh xe biến động di chuyển, đẩy các giám sát viên trên toàn thế giới vào thế phải cân nhắc một loại hình kế toán mới, và từ tro tàn, kế toán theo giá trị hợp lý xuất hiện theo cách đó. Bất kể tính phức tạp của IFRS, kế toán theo giá trị hợp lý cần có sự phản ánh các tài sản chính và nợ tài chinh được bán theo giá mà người mua và người bán đều hài long. Tất cả các sản phẩm (hay công cụ) tài chinh không thể tiếp tục nằm ngoài suy xét của các nhà đầu tư; lỗ hay lãi giờ đây đã được ghi nhận thậm chí trước khi các công cụ tài chinh trở nên hoàn thiện, và thực sự nhà đầu tư sẽ nhìn ra được hiệu quả kinh tế và tình hình kinh doanh của các doanh nghiệp.

Các công ty đều kêu than do khối lượng các gánh nặng BCTC tăng lên, nhà đầu tư gắng tin vào báo cáo doanh nghiệp, còn các giám sát viên thở ra tiếng thở nhẹ nhõm. Vì thế câu chuyện tiếp tục cho đến khi khủng hoảng tín dụng toàn cầu mới đây bắt đầu với sự bùng nổ vô lý của nền kinh tế Hoa Kỳ. Tiêu chuẩn cho vay thấp do các tổ chức tài chinh đưa ra nhằm tiếp liệu cho sự tăng trưởng nhà đất trong những năm gần đây khiến “bong bóng nhà đất” vỡ tan dưới tác động giá dầu tăng và tỷ suất không trả nợ được cũng tăng. Công cụ và công cụ phái sinh có thu nhập cố định gắn liền với các khoản cho vay nhà đất trong chứng khoán hóa tài sản theo đó đã phải chịu hậu quả thua lỗ do không trả được nợ và phải đăng ký trước những khoản thua lỗ sao cho phù hợp với kế toán theo giá trị hợp lý. Sự tin tưởng và niềm tin vào mức tín nhiệm giữa các tổ chức tài chinh đã giảm sút tới mức thấp nhất trong mọi thời đại. Do đó khả năng thanh toán kém hiệu quả khi việc các tổ chức tài chinh cho vay đã đến lúc chấm dứt. Điều này làm trầm trọng thêm cuộc khủng hoảng niềm tin bất kể các nỗ lực của Cục Dự trữ Liên bang nhằm khôi phục lại thị trường.

Thú vị là sự suy giảm được ghi nhận trong bảng CĐKT của các doanh nghiệp đã khởi đầu chuỗi phản ứng trên toàn bộ thị trường tài chinh do nợ của doanh nghiệp là tài sản của doanh nghiệp theo một số loại hình đầu tư. Do vây, nợ không trả được của một doanh nghiệp trở thành tài sản nợ của một doanh nghiệp khác trong chuỗi xoắn ốc tài chinh đi xuống bởi giá giao dịch chứng khoán là nguồn tham chiếu trước nhất được sử dụng khi muốn kế toán theo giá trị hợp lý (tùy từng thời điểm mà coi đó là định giá theo thị trường). Vì trung thành với tâm lý học đầu tư nên việc đổ vấy trách nhiệm cho người khác trở thành thú vui tao nhã ưa thích của các tổ chức đánh giá tín dụng như Standard & Poor’s và Moody’s đã phải chịu gánh nặng chỉ trích và tất nhiên cả kế toán theo giá trị hợp lý.

Liệu khủng hoảng tín dụng toàn cầu có khi trừ kế toán theo giá trị hợp lý?

Các chuyên gia phân tích tài chinh (CFA) thuộc Trung tâm Hội nhập thị trường Tài chính tiến hành khảo sát nội bộ chính các thành viên CFA vào tháng 3/2008 thu được kết quả giật mình: Trong khi 55% người được hỏi phát biểu rằng các yêu cầu đối với giá trị hợp lý làm xấu thêm khủng hoảng tín dụng toàn cầu, 79% ý kiến lại cho rằng các yêu cầu giá trị hợp lý tăng cường tính minh bạch, góp phần giúp nhà đầu tư hiểu rõ hơn về các dạn rủ ro của các tổ chức tài chinh. Trong khi đó, Ngân hàng Trung ương và các Bộ trưởng Tài chính nhóm G-7 thúc giục IASB nâng cao chuẩn mực về công bố thông tin kế toán dành cho các hạng mục không nằm trong bảng CĐKT, nâng cao chất lượng chỉ đạo kế toán theo giá trị hợp lý, đặc biệt các hướng dẫn về đánh giá công cụ tài chinh trong thời kỳ khủng hoảng. Ủy ban Basel về Giám sát Ngân hàng hứa hẹn hợp tác với những người thiết lập chuẩn mực kế toán và kiểm toán nhằm thúc đẩy chất lượng hướng dẫn đối với các ước tính giá trị hợp lý dành cho mục đích BCTC và thẩm định bởi kiểm toán viên.

Thực chất, mọi con đường đều dẫn tới kế toán theo giá trị hợp lý! Các chuyên gia phân tích tài chinh của Trung tâm Hội nhập thị trường Tài chính thậm chí khẳng định lại họ sẽ hỗ trợ kế toán theo giá trị hợp lý thành một trong những thước đo minh bạch nhất dành cho các nhà đầu tư ưa phân tích báo cáo tài chinh. Họ cho rằng giá trị hợp lý đang được các công ty sử dụng như một công cụ “giơ đầu chịu báng” trong khi các công ty này có những quyết định thiếu sáng suốt và không tuân thủ các chuẩn mực kế toán.

Kế toán theo giá trị hợp lý ở Malaysia

Điểm nhấn ở đây trong các yêu cầu BCTC của IAS 32 Các công cụ tài chinh: Giới thiệu, IAS 39 Các công cụ tài chinh: Ghi nhận và Đo lường, và IFRS 7 Các công cụ tài chinh: Công bố thông tin đã không bị lạc lối trên mặt trận địa phương. Ngày 1/8/2008 các chuyên gia tài chinh kế toán Malaysia đã bừng tỉnh khi nghe báo cáo chi tiết của Ủy ban Chuẩn mực Kế toán Malaysia (MASB) về việc thông qua IFRS và nhất trí với chuẩn mực IASB. Với IFRS 139 Các công cụ tài chinh: Ghi nhận và Đo lường (có hiệu lực từ ngày 1/1/2010). Malaysia đương nhiên không thể tảng lờ kế toán theo giá trị hợp lý để tiến tới làm quen và trở nên thông thạo mô hình BCTC kiểu mới này. Trong khi việc điều chỉnh theo giá thị trường có thể tương đối đơn giản, cũng nên sẵn sàng khám phá và hiểu sâu các mô hình tài chinh đã từng là công cụ đánh giá giá trị không thể giao dịch được (ví dụ như hợp đồng hoán đổi, hợp đồng kỳ hạn), hay còn được biết đến là các điều khoản định giá theo thị trường.

Mặc dù sắp xảy ra thay đổi lớn trong lập và trình bày BCTC như các chuyên gia kế toán trong nước vẫn còn hiểu biết sai lệch về IFRS 139 chỉ áp dụng với các tổ chức tài chinh. Điều này chỏ là thực khi bạn không có tiền mặt, khoản phải thu, khoản vay hay thậm chí đầu tư chứng khoán đơn thuần trong phạm vi BCTC của doanh nghiệp! Một nhận thức sai lệch nữa bắt nguồn từ thái độ bàng quang của những người lập báo cáo tài chinh.

Dù không thể bỏ qua IFRS 7, hiện nay các công ty ở Malaysia cũng đanh cuẩn bị cho việc công bố thông tin chi tiết về phân tích mức độ rủi ro, phù hợp với cấp độ 3 của Hòa ước Basel II. Các phép đo mức độ rủi ro, tín dụng chịu rủi ro được bù đắp lại nhờ các phân tích độ nhạy cảm bao gồm thử nghiệm khủng hoảng định tính (factor push), các tình huống xấu nhất và hơn thế. Cuối cùng, các phép đo này cũng là một phần không thể thiếu được trong các thuyết minh mở của BCTC với nỗ lực tăng cường tính minh bạch của thị trường và chất lượng BCTC.

Bạn sẽ không bao giờ phải dạo bước trên đường một mình!

Các công ty Malaysia đã sẵn sàng cho nhiệm vụ sắp tới chưa? Trong khi giới tài chinh sở hữu nguồn nhân lực cần thiết để thực hiện kế toán theo giá trị hợp lý, không thể phủ nhận rằng chi phí BCTC sẽ tăng cao nhằm đổi lấy kiến thức đầu tư đã được hoàn thiện. Nghiên cứu thực nghiệm hiệu quả thực hiện kế toán theo giá trị hợp lý cd IFRSs tại Vương quốc Anh tán thành cho thấy biến động thu nhập được báo cáo tăng cao không hề ảnh hưởng xấu đến hợp đồng nợ và các công ty cung cấp thông tin IFRS tự nguyện lại có giá trị tài sản cao hơn so với các công ty không cung cấp thông tin. Thực ra, chúng ta nên giữ vững niềm tin vào luận đề rằng thị trường tài chinh đã ban tặng một hệ thống BCTC minh bạch đã được kiểm nghiệm thực tế cho các doanh nghiệp và coi như kế toán theo giá trị hợp lý là con đường dẫn tới BCTC đổi mới.

Tập đoàn BDO Binder đã sẵn sàng chìa tay ra giúp các công ty vượt qua thử thách BCTC đang tới với một loạt chuyên gia có khinh nghiệm và không ngừng học hỏi luôn sẵn sàng phục vụ những người có tâm huyết với nghề kế toán.

Theo QUẾ CHI -Tạp chí kế toán số 77